De vastgoedfraude rond Bouwfonds en het Philips Pensioenfonds is nog maar het topje van de ijsberg, blijkt uit een boek van twee journalisten van het Financieele Dagblad dat woensdag verschijnt. Ook de gemeente Amsterdam had beter moeten opletten.

Op 13 november 2007 deden zeshonderd rechercheurs en dertig officieren van justitie invallen op ruim vijftig adressen in Nederland. De invallen waren onderdeel van de grootste Nederlandse fraudezaak ooit. Jarenlang zouden managers van institutionele beleggers bij grote vastgoedtransacties enorme bedragen achterover hebben gedrukt.

Wat de vastgoedfraude, afgezien van de omvang -de schade wordt geschat op 250 miljoen euro- zo bijzonder maakt, is dat het onderzoek zich concentreert op twee zeer gerespecteerde instellingen: Bouwfonds, de grootste woningbouwontwikkelaar van het land en het Philips Pensioenfonds. Onder de verdachten bevinden zich verschillende bekende namen uit de vastgoedwereld.

Ook de gemeente Amsterdam gaat bepaald niet vrijuit, schrijven Gerben van de Marel en Vasco van der Boon in De Vastgoedfraude – miljoenenzwendel aan de top van het bedrijfsleven. Ambtenaren en bestuurders hebben volgens hen jarenlang zitten slapen bij de aanleg van het Symphonycomplex dat Bouwfonds aan de Zuidas ontwikkelde voor het Philips Pensioenfonds. Op het nippertje kon daar worden voorkomen dat vele miljoenen werden weggesluisd.

Het boek toont aan hoe brutaal de vastgoedmanagers daarbij te werk gingen. Verantwoordelijk bij Bouwfonds was destijds directeur Jan van V., één van de hoofdverdachten in de vastgoedzwendel. Hij kwam in 1999 met de kleine Amstelveense projectontwikkelaar Trimp & Van Tartwijk overeen dat die recht had op niet minder dan zestig procent van de winst. Bouwfonds zou genoegen nemen met slechts veertig procent omdat Trimp & Van Tartwijk de bouwclaim voor het Symphonycomplex – met een 29 verdiepingen tellende woontoren, een kantoortoren van 105 meter hoog en een hotel op één van de meest gewilde nieuwbouwkavels in Nederland – bij de gemeente had losgekregen.

Pas acht jaar later, toen Bouwfonds door de Rabo werd overgenomen, bleek dat de grond voor Symphony nooit door de gemeente aan Trimp & Van Tartwijk was beloofd. De gemeente deed uitsluitend zaken met Bouwfonds. Ambtenaren die in de archieven waren gedoken, ontdekten dat al sinds 1999 onduidelijkheid bestond over het project. Zo werden in een ontwerp-intentieovereenkomst uit 2000 met een balpen door gemeente wijzigingen aangebracht over de toewijzing van het kavel. In de uiteindelijk vijftien pagina’s tellende overeenkomst die een jaar later door de gemeente werd ondertekend, komt de naam Trimp & Van Tartwijk maar één keer zijdelings voor. ‘Paragraaf na paragraaf benadrukt het contract de rechten die de gemeente aan Bouwfonds geeft,’ aldus Van der Boon en Van der Marel in hun boek.

Dat de winstdeling was gebaseerd op een regelrechte leugen, ontging ook de onderzoekers van justitie aanvankelijk. Die beperkten zich sinds 2007 tot mogelijk gesjoemel met meer- en minderwerk, waarbij geld in de zakken van Trimp & Van Tartwijk zou zijn verdwenen.

Pas in de loop van 2008, vlak voordat het Symphonycomplex zou worden opgeleverd en Trimp & Van Tartwijk een winstaandeel van circa 30 miljoen euro wilde opeisen, gingen bij de nieuwe Bouwfondseigenaar Rabo de alarmbellen af. Ook het Philips Pensioenfonds was furieus. Niet alleen omdat de winst die weggesluisd dreigde te worden, afkomstig was uit de pensioenpot, maar ook omdat het pensioenfonds voor het Symphonycomplex achteraf vele tientallen miljoenen teveel lijkt te hebben betaald.

Een horrorscenario dreigde, schrijven Van der Boon en Van der Marel: ‘Elke steen die de bouwvakkers metselen aan Symphony, brengt de rovers dichter bij hun buit.’ Stoppen komt neer op kapitaalvernietiging, en bij vertraging treedt een boeteclausule in werking. In het voorjaar van 2009 duiken nieuwe bewijzen op waaruit blijkt dat de winstdeling doorgestoken kaart is. Rechercheurs leggen de hand op een document waarin Van V. de monsterwinst van Trimp & Van Tartwijk grotendeels voor zichzelf opeist.

Het justitiële onderzoek naar de vastgoedfraude – dat de codenaam Klimop kreeg, omdat het alle kanten opwoekert – is slechts het topje van de ijsberg, volgens de auteurs. Zo vermoedt de Rabo dat bij alle 550 vastgoedprojecten waarbij Van V. tussen 1995 en 2006 betrokken was, geld is weggesluisd. Omdat het onmogelijk is die zaken allemaal diepgaand te onderzoeken, heeft de Rabo er vijftien geselecteerd die justitie links heeft laten liggen. Bij alle projecten kwamen onverklaarbaar hoge kosten en nepwerkzaamheden aan het licht.

Vasco van der Boon en Gerben van der Marel: De vastgoedfraude – miljoenenzwendel aan de top van het Nederlandse bedrijfsleven. Nieuw Amsterdam , 19,95 euro.

Bron: Het Parool