En toen was Dubai plots over zijn piek

De exodus uit Dubai is gestart. Duizenden auto’s worden achtergelaten op de nationale luchthaven. Expats kunnen de stad niet snel genoeg verlaten, op de vlucht voor hun schulden. Duizenden Indiase arbeiders zoeken wanhopig werk en overleven ondertussen op straat. Bouwprojecten worden aan de lopende band afgelast, de winkelcentra lokken nauwelijks volk en makelaars draaien met hun vingers. Het moge duidelijk zijn: het feestje in Dubai is voorbij.

Ze leunden ongetwijfeld tevreden achterover in hun stoel, de creatieve breinen van het reclamebureau die in opdracht van projectontwikkelaar Nakheel de ronkende slogan What’s next? bedachten. De projectontwikkelaar, eigendom van de staat, verspreidde de slogan vervolgens op grote billboards in de stad, om hun The Worldproject, de driehonderd artificiële eilanden in de vorm van een wereldkaart, nog eens goed onder de aandacht te brengen. What’s next? doelde op de extravagante, ambitieuze, megalomane en vooral prestigieuze bouwprojecten die elkaar de afgelopen jaren opvolgden en overtroffen in de havenstad. Maar nu vat de slogan de zorgelijke sfeer en het onrustige gemoed van de laatste maanden perfect samen. Waren de reclamemakers zich bewust van het profetische gehalte van hun slogan?

Hoge kranen bepalen nog altijd de skyline van Dubai, het grootste en ruimdenkendste emiraat van de Verenigde Arabische Emiraten (VAE). Maar schijn bedriegt. De harde tijden zijn ook hier aangebroken. Dubai Inc. voelt de wereldwijde crisis maar al te goed. De fragiele economie stort langzaam maar zeker in elkaar, de bubbel is uiteengespat. Het is pijnlijk ontwaken uit de idyllische droom, waarin snel geld, nog snellere wagens en de parade van the rich and famous een hoofdrol spelen.

Artificieel gekoeld strand

Het is inmiddels zes jaar geleden dat Dubai zichzelf op de kaart zette als mondain oord voor ’s werelds welgestelden. Sinds 2002 mogen buitenlanders er vastgoed aankopen en daarmee was de trein vertrokken. De megalomane bouwprojecten volgden elkaar in sneltempo op. Shoppingmalls met indoorskipistes en aquaria, poepchique hotels, wolkenkrabbers die elkaar overtroefden met hun extravaganza. Een strand met artificieel gekoeld zand en windmachines voor een gentle breeze. Het bekendste en meest iconische project is ongetwijfeld The World. Een artificiële archipel van eilandjes in de vorm van alle continenten van de wereld. Zie ook Palm Island, een gelijkaardig project maar dan in de vorm van een palmboom, met daarop villa’s voor ’s werelds schoon volk als David Beckham en Michael Schumacher, luxehotels en andere (peperdure) toeristische trekkers.

Dankzij zijn bouwwoede, dé steunpilaar van de lokale economie, wist Dubai naast tal van rijken ook duizenden buitenlandse goudzoekers aan te trekken. 90 tot 95 procent van de bevolking van het emiraat bestaat uit buitenlanders: ingenieurs en architecten die de bouwplannen mochten uittekenen, bankiers, vastgoedmakelaars, advocaten en selfmade miljonairs. En honderdduizenden arbeiders, vooral van Zuid-Aziatische afkomst, die in de verzengende hitte van de woestijn zwoegden met bakstenen, zand en cement. Om maar te zwijgen van de talrijke gegoede toeristen die zich kwamen vergapen aan al dat moois en hun dollars kwistig in het rond strooiden.

In november nog vierde hotel Atlantis, gelegen op Palm Island, zijn officiële opening met liters champagne, 1,7 ton kreeft en een optreden van Kylie Minogue. Het vuurwerk was naar verluidt te zien tot in de ruimte. Het ziet ernaar uit dat dit het laatste feestje was. De wereldwijde economische crisis heeft nu ook Dubai bereikt en treft het emiraat diep in zijn hart.

Zowat de helft van alle bouwprojecten, goed voor een waarde van ruim 450 miljard euro, is uitgesteld of afgelast. Een spoor van half gebouwde torens loopt van de binnenstad tot aan de woestijn. Nakheel stelde de bouw van wat ’s werelds hoogte toren moest worden (1 kilometer hoog) uit. De plannen voor een skyscraper hotel, in samenwerking met Donald Trump en goed voor 465 miljoen euro, liggen in de vuilnisbak. Eind vorig jaar werden alvast vijfhonderd werknemers ontslagen, de eilandplannen zijn "teruggeschroefd".

Ook Emaar Properties PJSC, nog een grote speler in de bouwsector, presenteerde afgelopen weekend zijn laatste cijfers. In het laatste kwartaal van 2008 leed het bedrijf een verlies van 373 miljoen euro. Op jaarbasis betekent dat een verlies van maar liefst 55 procent. Alle geplande projecten zijn zonder verwijl opgeschort, personeel werd de laan uitgestuurd.

Nieuwe Jaguar – te verkopen voor volgende week

De klappen die de projectontwikkelaars nu moeten incasseren, mogen niet eens verbazen. De olie-inkomsten in Dubai zijn zogoed als onbestaande. Het emiraat, dat enkele decennia geleden nog als suffig omschreven werd, omarmde daarom het globalisme en zette zwaar in op financiële diensten, vastgoed en toerisme. Een voltreffer, zo bleek, maar het maakte Dubai ook bijzonder kwetsbaar. Dubai is groot geworden dankzij geleend geld en speculatieve investeringen. Maar toen kwam de crisis. Die noopt de banken tot voorzichtigheid. Lenen is een pak moeilijker geworden en vele speculanten zagen hun fortuin smelten als sneeuw voor de zon. "Dubai bouwde zichzelf op de belofte van morgen en mensen betaalden voor die droom", aldus een analist. "Nu blijkt dat die droom niet waargemaakt kan worden, ebt alle geloofwaardigheid weg." Na de hybris komt de val. Met alle gevolgen van dien.

Op de nationale luchthaven is het inmiddels chaos. Duizenden auto’s staan er kriskras door elkaar geparkeerd. Ze werden halsoverkop achtergelaten. Bij sommigen zit de sleutel nog in het contact, bij andere zit een verontschuldigend briefje onder de ruitenwisser. Hun eigenaars, expats die werden aangetrokken door het snelle geld dat de stad hen beloofde, kunnen het emiraat niet snel genoeg verlaten. Velen verloren hun baan en zitten daardoor krap bij kas. En wie in Dubai zijn rekeningen niet op tijd betaalt, riskeert de cel. Bovendien krijgen werkloze buitenlanders in Dubai welgeteld dertig dagen om het land te verlaten. Ze brengen immers geen geld in het laatje.

"Elke dag sta ik op mijn balkon en zie ik Britten aan het zwembad, in de weer met hun laptops. Ze zoeken werk dat er niet is", vertelt Andrew Hillock in The Guardian. Hij is een 29-jarige Brit die zonet zijn baan als telecomconsultant verloor. Zijn paspoort is ingetrokken, over een week wordt hij naar de luchthaven geëscorteerd. Voor een enkele vlucht, richting Groot-Brittannië. "Ik heb mijn auto verkocht om mijn lening te dekken. Velen zijn in totale paniek."

De overheid minimaliseert overigens het verhaal van de achtergelaten wagens aan de luchthaven. "Een elftal wagens werden achtergelaten", klinkt het officieel. "Onzin", reageert Anne, een modejournaliste. "In mijn straat alleen al zijn het er meer dan elf. De voorbije twee maand krijg ik elke dag minstens één mail van mensen die van hun wagen af willen, voor spotprijzen. ‘Nieuwe jaguar – te verkopen voor volgende week’, lees ik dan."

Maar de grootste verliezers zijn de duizenden en duizenden arbeiders. De taxichauffeurs uit Egypte, Irak en Jemen. Tot enkele maanden geleden was er werk met hopen, genoeg buitenlanders die naar de hotels moesten waar decadente feestjes georganiseerd werden en buitenlandse prostituees hun diensten aanboden. Nu rijden de taxi’s doelloos rond.

En dan zijn er de bouwvakkers. Dubai werkte als een magneet op vooral Zuid-Aziaten, die de bloeiende economie voedden dankzij hun goedkope arbeid. Ze werkten zich krom voor om en bij 55 euro per maand. In december al voorspelde Khalfan al-Kaabi, bestuurslid van de Kamer van Koophandel van Abu Dhabi, dat tot 45 procent van de bouwvakkers zijn baan riskeert te verliezen door de afgeblazen projecten. Panjani Vail kwam vorig jaar naar Dubai en kreeg meteen een driejarencontract onder zijn neus geschoven. Maar hij heeft al in maanden niet meer gewerkt. Hij doodt zijn tijd met het zoeken naar werk en het dwalen door de stad. "Zoals mij zijn er velen. De ene dag heb ik eten, de andere niet." Zijn werknemer heeft zijn paspoort en vertelde hem te wachten, tot er weer werk is. Ondertussen slaapt hij op straat of in de laadbakken van vrachtwagens.

‘Onbetaald verlof’

De Indiër Murukesan werkte als schoonmaker voor een groot onderhoudsbedrijf. Hij werd op ‘onbetaald verlof’ gestuurd. "Ze zeiden dat ik niet moest terugkomen, dat ze me wel zouden bellen. Tot voor kort namen arbeiders nooit vakantie, zelfs niet na vier jaar onafgebroken werk." En zo vergaat het velen. Bedrijven sturen hun werkkrachten zogezegd op verlof om ontslagvergoedingen te omzeilen, vakbonden om de arbeiders te verdedigen zijn er niet.

Zowat 1,5 miljoen Indiërs werken in Verenigde Arabische Emiraten. Voor de komende maand zijn al 20.000 zitjes op vliegtuigen naar India geboekt. De Indiase ambassade anticipeert alvast op de verwachte massale terugkeer naar het vaderland. Elke nacht worden bussen ingelegd die pendelen tussen de luchthaven en het stoffige Sonapur, een arbeiderskamp aan de rand van de woestijn. Wanneer de nacht valt, schuifelen honderden Indiërs naar de poorten van het kamp. "Dubai to Delhi", plakt er op hun koffers. "Het was een drama", vertelt de 24-jarige Jasvinder Singh. "We kwamen naar hier om geld te verdienen. Nu keren we terug naar huis om onze vrouwen te zien, maar onze zakken zijn leeg." Anderen vertellen hoe ze als slaven behandeld werden.

Wat hun drama nog schrijnender maakt, is het feit dat velen betaalden om naar Dubai te komen en ze nog lang achtervolgd zullen worden door hun schulden. "Ik verkocht mijn land en ging een lening aan om de reis te betalen", aldus Imran Hassan, een twintigjarige landbouwer. "Ik betaalde een tussenman 2.240 euro om me naar hier te brengen. Hij vertelde me dat ik hier 330 euro per maand zou verdienen, maar uiteindelijk kreeg ik maar 100 euro. Wanneer ik in mijn dorp aankom, zullen ze de rest van hun geld willen, maar ik heb niets."

Hoeveel werknemers de afgelopen maanden hun baan verloren, is niet duidelijk. De regering wil alle speculatie over de spartelende economie de kop indrukken en weigert cijfers vrij te geven. Een wetsontwerp ligt klaar waarin staat dat het beschadigen van Dubai’s reputatie of economie bestraft wordt met boetes tot een miljoen dirham, of 211.000 euro. Kranten zijn dan ook beducht voor berichtgeving over de afbrokkeling.

In de immokantoren van Dubai is geen levende ziel te bekennen. Nog een teken aan de wand. In de zomer van 2008 bereikten de vastgoedprijzen hun absolute piek. Maar de banken schrijven amper nog leningen uit, speculanten hebben geen geld meer en expats verlaten het land. Hun appartementen blijven leeg en de vastgoedprijzen kelderden in een halfjaar tijd met maar liefst 25 procent. Voor een eenkamerappartement in downtown Dubai, populair bij jonge, alleenstaande professionals, betaalde je vorig nog 18,6 miljoen euro. Vandaag vind je ze al voor ‘slechts’ 10,8 miljoen. De waarde van de villa’s en appartementen op Palm Island slonk met 60 procent in een paar maand tijd. En het einde lijkt nog niet in zicht. Analisten voorspellen een algemene daling van de vastgoedwaarde van 50 procent.

Ook de toeristen blijven weg. In deze tijden van crisis zijn er immers andere prioriteiten en ook de slechte koers van Britse pond in verhouding met de Emirati Dirham eist zijn tol. En laat Dubai nu net erg afhankelijk zijn van de toerist met de vette dollarbiljetten. Luxehotels verhuren maar een kwart van hun kamers, en ook de gigantische en luxueuze shoppingmalls trekken nauwelijks nog volk. Een kwart van hun inkomsten komt van toeristen, dus de klap komt hard aan. Zelfs het pas afgelopen Dubai Shopping Festival, dat een maand duurt en jaarlijks massa’s volk trekt, viel tegen, ondanks de superkortingen waar winkelhouders mee uitpakten.

‘Misschien groeiden we te snel?’

What’s next? Over Dubai’s toekomst wordt wellicht 150 kilometer verderop beslist, in Abu Dhabi. De hoofdstad van de Verenigde Emiraten telt 95 procent van de oliereserves en genereert op haar eentje de helft van het bruto binnenlands product. Volgens regionale waarnemers wordt Abu Dhabi overigens de stad van de toekomst voor westerlingen in het Midden-Oosten. Dubai wil nu zijn uitgaven aan infrastructuurwerken optrekken met 42 procent, om het verlies aan private investeringen te compenseren. Maar dat kan ze niet alleen. De kans is dan ook zeer groot dat Abu Dhabi zijn buur ter hulp zal schieten door geld te pompen in de noodlijdende economie. De twee emiraten hebben de koppen al enkele keren bij elkaar gestoken om na te gaan hoe de geldtransfers het best georganiseerd worden.

"De vraag is niet of Abu Dhabi Dubai zal redden, de vraag is hoe omvangrijk die hulp zal zijn, en in welke mate dat openlijk zal gebeuren", citeert The Guardian een bron dicht bij de onderhandelingen. "Abu Dhabi kan Dubai niet laten zinken." Verwacht wordt wel dat de sfeer in Dubai daardoor net iets minder uitbundig zal worden. Abu Dhabi staat immers bekend om zijn conservatievere en discretere aanpak, wat in schril contrast staat met de vrijbuitersmentaliteit in Dubai. Vervelend is wel dat ook Abu Dhabi niet ontsnapt aan de crisis. Het soevereine vermogen van het emiraat, ooit geschat op een biljoen dollar, werd stevig getroffen door de financiële crisis en het bloed van Abu Dhabi, olie, brengt ook een pak minder op dan pakweg een jaar geleden. De prijs van een vat olie daalde het voorbije halfjaar met zo’n 60 procent en ook de vraag daalt. Het IMF voorspelt er een economische groei van 3,5 procent, terwijl die vorig jaar nog 6,8 procent bedroeg.

Maar niet iedereen treurt om het einde van de gouden tijden en stelt dat deze "marktcorrectie" er al lang zat aan te komen. Misschien is deze crisis zelfs gezond, opperen sommigen. "Wat nu gebeurt, is normaal", zegt Khalfan Saeed Kaabi, eigenaar van verschillende constructiebedrijven in Abu Dhabi. "Het ging allemaal zo snel dat er geen tijd was om de projecten goed voor te bereiden. Ze werden uitgedeeld en de helft van het ontwerp werd nog snel ter plaatste gemaakt. Het is goed voor de bouwsector om zijn snelheid van 200 kilometer per uur te verlagen tot 40. Laat het momentum herbeginnen, maar dan op een andere en betere fundering." Dat zegt ook vastgoedmagnaat Firas Darwish. "Dubai is volledig afhankelijk van buitenlanders. Misschien groeiden we te snel."

Het is pijnlijk ontwaken uit de idyllische droom, waarin snel geld, nog snellere wagens en  ’the rich and famous’ een hoofdrol spelen

Analist:

• Dubai bouwde zichzelf op  de belofte  van morgen.  Nu blijkt dat die niet kan worden waargemaakt, verdwijnt alle geloofwaardigheid
• Grote verliezers zijn de duizenden bouwvakkers, die de economie van Dubai lang voedden met hun goedkope arbeid.
• Palm Island (l.), een van de vele prestigeprojecten in Dubai. Hotel Atlantis (r.) vierde er afgelopen november nog zijn officiële opening met vuurwerk dat tot in de ruimte te zien was. Dat was wellicht het laatste feestje in het emiraat.
• De Burj Dubaiwolkenkrabber is met zijn meer dan 800 meter hét symbool van de sky is the limit-sfeer die Dubai kenmerkte,  tot de economische crisis ook daar keihard toesloeg.

Bron: De Morgen